Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir?
Travmatik olaylar yaşayan çoğu insan başlangıçta bu olayla başa çıkmakta ve yaşama uyum sağlamakta zorlanabilirler ancak zamanla ve iyi bir öz bakımla genellikle daha iyi hissetmeye başlarlar.
Semptomlar kötüleşmeye başladığında, aylarca ve hatta yıllarca sürdüğünde ve günlük işlevselliğin önüne geçtiğinde travma sonrası stres bozukluğu durumundan bahsedilebilir.
Peki travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) nedir, belirtileri nelerdir, neden olur ve nasıl tedavi edilir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) doğal afet, deprem, sel, yangın, ciddi bir kaza, terör eylemi, savaş ve tecavüz gibi travmatik bir olayı yaşadıktan ya da olaya tanık olduktan sonra ortaya çıkabilen psikiyatrik bir bozukluktur.
Semptomlar geçmişe dönüşleri, kâbusları, şiddetli kaygıyı ya da olayla ilgili kontrol edilemeyen düşünceleri içerebilirler ve genellikle olay gerçekleştikten sonraki ilk üç ay içerisinde ortaya çıkarlar.
Kişiler artık tehlikede olmadıklarının farkında olsalar dahi stresli ve korkmuş hissedebilirler.
Tanı için belirtilerin bir aydan uzun sürmesi, semptomların uyumlu olması ve gündelik yaşamı şiddetli bir şekilde etkilemesi gereklidir.
TSSB ile ilişkili semptomlar geliştikten sonra tedavi olmak, semptomları azaltmak ve işlevselliği artırmak için kritik düzeyde önemli olabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
TSSB teşhisi konulabilmesi için kişinin en az bir ay boyunca dört temel semptom sınıfının tümüne sahip olması gereklidir:
- En az 1 yeniden yaşama semptomu
- En az 1 kaçınma semptomu
- En az 2 uyarılma ve tepkisellik semptomu
- En az 2 biliş ve duygudurum semptomu
Yeniden Yaşama Belirtileri
- Geçmişe Dönüş (Kalp çarpıntısı veya terleme gibi fiziksel belirtiler de dahil olmak üzere travmayı tekrar tekrar yaşamak)
- Kâbuslar
- Korkutucu Düşünceler
Bu belirtiler genellikle olayı hatırlatan nesneler, durumlar ya da kelimeler ile tetiklenebilir ve kişinin günlük rutininde önemli sorunlara neden olabilir.
Kaçınma Belirtileri
- Travmatik deneyimi hatırlatan yerlerden, olaylardan, kişilerden veya nesnelerden uzak durmak
- Travmatik olayla ilgili düşüncelerden ve duygulardan kaçınmak
Kişiye travmatik olayı hatırlatan şeyler kaçınma semptomlarını tetikleyebilir. Bu belirtiler, kişinin kişisel rutinini değiştirmesine neden olabilir.
Örneğin kötü bir araba kazasından sonra TSSB geçiren bir kişi, araba kullanmaktan ve hatta arabaya binmekten kaçınabilir.
Uyarılma ve Tepkisellik Belirtileri
- Kolayca Şaşırmak
- Gergin veya Endişeli Hissetmek
- Uyumakta Zorluk Çekmek
- Öfke Patlamaları Yaşamak
Bu semptomlar genellikle belirgin bir şey tarafından tetiklenmek yerine sabittir. Günlük işleri yapmayı dahi zorlaştırabilir.
Biliş ve Duygudurum Belirtileri
- Travmatik olayın temel özelliklerini hatırlamakta sorun yaşamak
- Kendisi veya dünya hakkında olumsuz düşünceler
- Suçluluk veya suçlama gibi çarpık duygular
- Eğlenceli aktivitelere karşı ilgi kaybı
Bu belirtiler genellikle travmatik olaydan sonra başlar ve tedavi edilmediği sürece giderek şiddetlenebilir. Nihayetinde kişi arkadaşlarına, ailesine ve çevresine karşı yabancılaşmış hissedebilir.
Tehlikeli bir olayın ardından birkaç hafta boyunca bu belirtilerden bazılarının olması doğaldır ancak semptomlar bir aydan uzun sürdüğünde, kişinin işlevsellik yeteneğini ciddi bir şekilde etkilemeye başladığında ve başka bir sorundan kaynaklanmadığında TSSB ile ilişkili olabilir.
TSSB sıklıkla depresyon, maddenin kötüye kullanımı veya diğer anksiyete bozukluklarından biri veya birkaçı ile birlikte görülür.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Neden Olur?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) doğal afet, ciddi bir kaza, terör eylemi, savaş ve tecavüz gibi travmatik bir olayı yaşadıktan ya da olaya tanık olduktan sonra ortaya çıkabilen psikiyatrik bir bozukluktur.
Öte taraftan travma sonrası stres bozukluğu yalnızca tehlikeli bir olayın ardından gerçekleşmek zorunda değildir. Bazı kişiler bir arkadaş ya da aile üyesinin zarar görmesinden sonra da TSSB geliştirebilir.
TSSB kadınlarda, erkeklere nazaran daha yaygındır. Ayrıca bazı genler, TSSB riskini artırmakta rol oynayabilir.
Herkes, her yaşta TSSB geliştirebilir. Her 100 kişiden 7’sinin hayatının bir döneminde TSSB geçirmesi beklenmektedir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
TSSB uygun tedavi yöntemleri ile kontrol altına alınabilir bir hastalıktır.
Tedavi psikolojik terapiyi, ilaç kullanımını ya da bunların bir tür kombinasyonunu içerebilir ve semptomları azaltmayı veya ortadan kaldırmayı hedefler.
Herkes farklıdır ve TSSB, farklı kişileri farklı şekilde etkiler. Bu nedenle bir kişide işe yarayan bir tedavi başka bir kişide işe yaramayabilir.
Eğer TSSB belirtileriniz olduğundan şüpheleniyorsanız, size uygun tedaviyi bulmak için alanında uzman bir kişiden yardım almalısınız.
Ayrıca tedavinize ek olarak kendinize yardımcı olmak için:
- Stresi azaltmaya yardımcı olmak için hafif fiziksel aktivite veya egzersiz yapın,
- Kendinize gerçekçi hedefler belirleyin,
- Büyük görevleri küçük parçalara ayırın, bazı öncelikler belirleyin ve yapabildiğiniz kadarını yapın,
- Başkaları ile vakit geçirmeye çalışın,
- Çevrenizdekilere semptomları tetikleyebilecek şeyler hakkında bilgi verin ve bu konuda dikkatli davranmalarını rica edin,
- Belirtilerinizin hemen değil, kademeli olarak iyileşmesini bekleyin,
- Sizi rahatlatan yerlerde, durumlarda ve dostlarınızla vakit geçirmeye çalışın.
