Ergenlik dönemi kaç yaşında başlar, kaç yaşında biter?
Ergenlik döneminin başlangıcı cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Ortalama olarak erkeklerde 10-15, kızlarda ise 9-13 yaşları arasında ergenlik dönemi başlamaktadır. Yapılan araştırmalar %95 bu yaş aralıkları arasında ergenliğin başladığını belirtse de geri kalan %5’lik dilimde daha erken ve daha geç ergenliğin başladığı da bilinmektedir.
Çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi olan ergenliğin 22-24 yaşa kadar devam ettiği görülmektedir. Bu yaş aralığı akademik hayatın genelde sonlandığı, iş hayatının başladığı ve bunlarla birlikte sorumluluk almanın da görüldüğü, anne – baba denetiminden çıkıldığı yaş aralığına tekabül etmektedir. Bu da bizlere gösteriyor ki, küçük yaşta aile içi maddi – manevi sorumluluk alıyor olmanın kişinin ergenlik döneminin fizyolojik gelişimi dışında yaşamamasına neden olmaktadır.
Ergenlik döneminde ortaya çıkan sorunlar nelerdir?
Ergenlik döneminin temelinde çatışma mevcuttur. Bu çatışma deyimi yerindeyse savaş halindedir. Hem hormonsal açıdan olan fizyolojik değişimlerle, hem de psikolojik açıdan kişilik yapılanmasına yönelik bir savaştır. Dahili ve harici oluşan bu çatışmalar sorunları da beraberinde getirmektedir.
Çocukluk döneminde görülen somut düşünce içeriği artık soyut düşünmeye doğru da evrilmeye başlamaktadır. Örneğin adalet, vicdan, ahlak gibi kavramlar anlam bulmaya başlar ve kırılganlıklarda bunlarla beraber artmaya başlamaktadır. Çevresinde gelişen olayları da daha farklı bakış açılarıyla görmeye ve yorumlamaya başlar. Bu yorumlamalarla duygusal ilişkiler, arkadaş ilişkileri ve aile ilişkilerine yeni bir anlam yüklendiği görülmektedir.
En büyük sorunlardan bir tanesi duygusal olarak ortaya çıkan sorunlara karşı problem çözme becerilerinin yetersiz kalmasıdır. Sorunun ne olduğunu tespit etse de, nasıl çözeceğini biliyor olsa da, planlamayı uygun şekilde yapmakta güçlük yaşar. Problem çözme becerilerinin olmayışı da aileleri zor duruma sokmaktadır. Özellikle okul çağında oldukları için, doğal bir sosyal çevrede yaşıtlarını gözlemleyerek, “popüler” olarak adlandırılan akranlarının tavırlarını benimsediği görülmektedir. Telefonlarının hangi model olduğu, giydikleri kıyafetlerin markaları, hatta anne – babalarının araba markası ve oturdukları yer bile çok önemli hale gelmektedir. Bu noktada önemli olan aile içi özen göstermekten ziyade, toplumsal bir özen gösterilmeli ki bu bilinç tüm ailelere sirayet edebilsin.
Bu dönemde duygulardaki ani değişimler, iniş çıkışlarda oldukça sık görülmektedir. Çok mutlu görünürken bir anda aşırı öfkeli hale gelebilmekte, küçük diye görülebilecek bir sivilcenin dahi ne kadar öneme sahip olduğu düşünülmektedir. Özellikle bu noktada ailenin “aman boşver, ufak sivilce, ne takılıyorsun” gibi nasihatlerde bulunmaktansa, ergenliğin en önemli anahtarı olan “anlaşıldığını hissettiren” cümleler söylemesi daha yerinde olacaktır.
Ergenlik döneminde nelere dikkat edilmesi gerekir?
Öncelikle özgüveni yüksek bir ergenlik dönemi, olası yaşanacak çatışmaları da azaltacaktır. Özgüveni arttıran en önemli unsurlardan biri de bir yeteneğe sahip olmaktır. Kişinin neye yeteneği olduğunu bulabilmesi için uygun şartların oluşturulması önemlidir. Edineceği bir hobi (sanatsal veya spor faaliyeti) hem sosyal statü olarak artı değer katacak hem de sosyalleştiği çevrenin belli bir amaç doğrultusunda uğraşları olan akranlarından oluşacaktır. Bu da riskli davranışlardan uzaklaşması için önleyici bir faaliyet olacaktır.
Bu dönemde anne – baba ikinci planda kalmaya başlar. Kişi için artık arkadaş grubu ailenin önüne geçmiştir. Anne babanın her davranışı onun için rahatsız edici, söyledikleri her sözün eleştirel alt yapısı olduğunu düşünür.
Mümkünse kendine ait bir alanın olması, ev içerisinde güvende hissedeceği ve liman olarak göreceği bir odanın bulunması, onu buhranlı dönemlerinde dışarıda vakit geçirmektense kendine ait olan alanda geçiriyor olmasına yardımcı olacaktır.
Arkadaş ortamını tanıma konusunda baskı yapılmaması, uzaktan gözlemleyerek ve ona hissettirmeden doğru yanlış kavramlarının ifade edilmesi gerekir. Tabi bunu yaparken dönemin şartlarını da göz önünde bulundurmalı, olası bir jenerasyon çatışmasına yol açılmamalıdır.
Ergen ne hisseder, nasıl davranmak ister?
Çocukluk ve yetişkinlik arasında sıkışmış olan bu dönemde düşünceler hızlı değişim gösterir. Bu hızlı değişimle beraber duygu ve davranışlarda da farklılık görülebilir.
Aileler açısından değerlendirecek olursak; onu anlamadıklarını, isteklerine değer verilmediğini ve hala çocukmuşçasına davranıldığını düşünecektir.
Çevresel açıdan; değer görmediğini, yeterince sevilmediğini ve istediği kişiden istediği kadar sevgi alamadığını düşünecek,
İçsel süreçlerde ise; bedeninin çirkin olduğunu, başaramayacağını ve geleceğin umutsuzluklarla dolu olduğunu düşünecektir.
Aslında bu kadar pesimist düşüncelere sahip olmanın davranışlarında nasıl bu kadar hızlı döngülü olduğunu anlatmaya yetecektir. Fırtınalı bir deniz durulduğunda da hala sandalın sallandığı hissine kapılırız. Ergenlerde de dışarıda bir fırtına olmasa da bir meltemin dahi alabora etmeye yettiğini bilmemiz gerekir.
Ergenlik döneminin getireceği ruhsal problemler, sıkıntılar nelerdir?
Ergenlik döneminde en fazla görülen ruhsal sorun depresyondur. İleri dereceye ulaşmış depresif ruh hali kişiyi intihar girişimlerine kadar götürebilir.
Bedenini beğenmenin getirdiği yeme bozuklarının da sıklığı yadsınamayacak kadar fazladır. Ya tıkanırcasına yeme ve ardından kusma ya da hiç yememe gibi davranışlar görülebilir. Ne kadar zayıf olursa olsun beden imajında bozukluk varsa şayet kendisini hiçbir zaman yeterli kiloya inmiş olarak görmeyecektir.
Özellikle son yıllarda bu yaş gurubu içerisinde madde ve alkol kullanımının da yaygın olduğunu görmekteyiz.
Obsesif kompulsif bozukluk adı verilen takıntı hastalığı da bu yaş aralığında görülen diğer ruhsal bozukluktur. Aşırılıkların olduğu bu hastalıkta tedavi olunmadığı taktirde kişinin işlevselliğini bozacak noktaya getirmektedir.
Bedeninin kendi bedeni olduğu ve o bedene istediği gibi hükmettiğini göstermek adına jiletle kesi atma, düşünülmeden yapılan dövmelerin olması da olası durumların bazılarıdır. Bunları da davranış bozukluğu çatısı altında değerlendirmek gerekmektedir.
Ergenlikte iletişim sorunları nasıl çözülebilir?
Aileleri tarafından değerli olduğunu hissettirmek iletişimin ilk ayağıdır. Eğer kendisini değerli hissetmezse, değerli hissedeceği farklı kişilere karşı daha fazla yakınlık hissederler. Bu da düşünmeden yapılacak olumsuz davranışlara neden olabilir.
Bu dönemdeki arkadaşlıkların ömür boyu süreceği düşüncelerine sahiptirler. Onların ömürlüklerine karşı eleştirel bir tavırda bulunuyor olmak iletişim kurmadaki bir hata olacaktır.
Ailenin ona karşı olan desteğini direkt olarak söylemesi de oldukça önemlidir. Her ne olursa olsun yanında olunacağı, zorda kaldığı zaman kendi kendine sorun çözmede yerinde saymaktansa ailesi ile birlikte üstesinden gelebileceğini bilmelidir. Onu dinlerken, nasihat ve öğütten kaçınılması gerekir.
Onlara karşı gösterdiğimiz fiziksel sevginin tarzı dahi değişmelidir. Ergenlik bağımsızlık dönemi olduğu için çocuk gibi davranıldığını görmek istemezler.
Karşınızda bir yetişkin varmış gibi iletişime geçiyor olmak, aile içi alınacak bir kararda, önemsiz bir ev eşyasında dahi onun da fikrini almak, hatta ona araştırması için görev vermek ve yerine getirdiği bu görevin kendilerinin asla yapamayacağını söyleyerek aile içinde ne denli önemli olduğunu hissettirmek gerekir.
Ona karşı olan tutumlarda anne ve babanın ortak dile sahip oluyor olması da bir diğer önemli noktadır. Anne bir şeye onay verirken baba vermiyorsa veya baba bir gün onayladığı şeyi, ertesi gün reddediyorsa bu da aileye karşı güvensizlik oluşturacak, iletişimin yolu kapanacaktır.
Kız veya erkeklerde yani cinsiyete göre ergenlik dönemi farklılık gösterir mi?
Hem cinsiyete göre hem de toplumsal normlara göre farklılıklar gösterir, bizim toplumumuzda olan erkek ergenlik dönemindekilerin çoğunlukla daha asi ve öfkeli oldukları
görülmektedir. Bu da cinsel kimlik olarak daha özgür şekilde yetiştirildiklerinden kaynaklanır.
Daha çok küçük yaşlarda “erkek” olmanın asilikle ve güçle bağdaştırılması, ergenlik döneminde de fiziksel olarak da güce ulaşılarak bunu dışa vurmalarına neden olmaktadır.
Kızlardaki değişim ise çoğunlukla erkeklere göre zıt yönde gelişim göstermektedir. Ergenlik döneminin öncesine göre daha içe kapanık hale gelinir, bastırılmış duyguları dile getirmekte güçlük yaşanır. Bu da yine çocukluk döneminde kızlara atfedilen rollerle bağlantılıdır. Erkek duygularını rahat bir şekilde dile getirebilirken, kızların bu konuda çok daha kısır bir arkadaş grubuna dile getirdikleri gözlenmektedir.
Fizyolojik değişimlerin farklı dönemlerde olması da kendi cinsiyetleri içerisinde sosyal ayrım yaşamalarına neden olmaktadır. Hormonal değişimle görülen erkeklerdeki sesin kalınlaşması, kıllanmanın yaşıtlarından daha geç oluşuyor olması, kızlarda görülen göğüsteki büyüme ve regl döneminin geç olması kendi yaş grupları içerisinde geride kalmışlık düşüncelerini uyandıracaktır.
Bu dönemde aile ile neden çok fazla çatışma olur?
Bu dönemde olan bir çocuğa sahip olan aileler kendilerini hiç dinlemediklerini, başına buyruk olduklarını, söz geçiremediklerini dile getirirler. Çocukluk döneminde olan hükümdarlığın lale devri artık sona ermiş, yurdun dört bir yanını isyanlar sarmıştır. Fiziksel ve ruhsal değişimle beraber kendisinin de bir birey olduğunu fark eden ergen ailesinin sahip olduğu düşüncelerden ve fikirlerden farklı fikirlerle hayata bakabilir. Bunu daha çok baskı içerisinde olmaya çalışan, hala hükümdarlığını sürdürmeye çalışan ebeveynlerin çocuklarında görmekteyiz.
Düşüncelerinde sınırsızlığa varmadan özgürlüğe yer vermek en önemli noktadır. Ergenlik dönemindeki gençleri bir ata benzetebiliriz. Yularını çok sıkarsak tekmeyi atıp gider, hiç sıkmazsak serbest kalır ve başına buyruk olarak gider. İyi bir jokey gibi kontrollü davranmak oldukça önemlidir. Ondaki ruhsal değişimi iyi tahlil etmeli ve ebeveyne uçarı gelen davranışları belli sınırlarda tolere etmeliyiz.
Ergenlik döneminde aileye ne gibi görevler düşmektedir? Çocuğun mutlu bir ergenlik dönemi geçirmesi için ailelerin nasıl bir tutum içinde olması gerekir? Ebeveynlere ne önerirsiniz? Anne babanın gençle ilişkisi ondan beklentileri nasıl olmalıdır?
Ergenliğin ana teması özgürleşme olduğu için aileler çatışmayı büyütecek keskin söylemlerden kaçınmalıdır.
Onun adına karar almaktansa, onun alacağı kararlara fikir üretmeli, yine son kararın kendisinde olduğunu bildirmelidir.
Öğüt ve nasihatten ziyade anne baba kendi karı koca ilişkileriyle, ona davranışlarıyla nasihatte bulunmalıdır.
Arkadaşlarını tanımak için özel eşyalarını karıştırmak yerine, onunla iyi bir iletişim kurarak onun anlatımıyla sosyal çevresi tanınmalıdır.
Aile içinde atılacak bir adımda, alınacak bir kararda onun da fikrini almak, uçuk olmadığı takdirde onun isteklerine göre hareket edilmelidir.
Kullanılan dilin eleştirel olmasından ziyade, anne baba kendi duygu ve düşüncelerini dile getirmelidir. Örneğin “yanlış yapıyorsun” yerine, “doğru davranmadığını düşünüyorum” diyerek “sen” dilinden çok, “ben” dili kullanılmalıdır.
Kurulan iletişimde sadece ondan beklentiler değil, korku ve kaygılarını anlaşıldığına dair de geri bildirim verilmelidir.
Başaramadığını şeylerden çok başarılı olduğu yanların bulunmasında destek olunmalıdır. Zayıf yönlerini güçlendirmek ne kadar önemliyse, güçlü yönlerini pekiştirmek de bir o kadar önemlidir.
Baskı altına almadan, kendi rızasıyla ikna edilmeli, emir cümlelerinden çok rica cümleleri kullanılmaya özen gösterilmelidir.
Ergen iletişim kurmuyor, konuşmak istemiyorsa ne yapmak gerekir?
Eleştirmeyin, dinleyin: Ergenlerin en sevmediği şeylerden biri eleştirilmektir. Onları eleştirmek ve sürekli yapması gerekenleri söylemek yerine, onu dinleyin. Ne dediğine ve ne demek istediğine odaklanın. Uzun cümlelerden kaçının ve bütün ilginizin konuşurken onda olduğuna dikkat edin.
Onun dilinde konuşun: Çocuğunuzla aynı dilde iletişim kurmaya çalışın. Eğer kendi aralarında kullandıkları jargonlar varsa siz de bunları benimseyin ve o tarzda konuşun. Anlaşıldığını ve onun tarafında olduğunuzu hissetmiş olur.
Ortak ilgi alanları bulun: Çocuğunuzun ilgisini çekebilecek aktiviteleri keşfedin ve ona bunları birlikte yapmayı teklif edin. Örneğin; tuttuğu takımın maçlarına veya sevdiği müzik grubunun konserine gidin.
Teknoloji, ilgi alanında olan sosyal medya araçlarını yakından takip edin: İletişim kurduğu, paylaşım yaptığı, yakından takip etmekten zevk aldığı şeylere siz de elinizden geldiğince dahil olmaya çalışın. Bir oyun oynuyorsa onunla ilgili bilgi sahibi olun ve birlikte oynamasanız bile hakkında konuşabilecek duruma gelin. Bu durum kendisinin değer verdiği şeyleri sizin de önemsediğinizi düşündürecektir.
Arkadaş çevresini yargılamayın: Evet sizin onaylamadığınız insanlarla arkadaşlık yapıyor olabilir ama her seferinde dediğim gibi ergenler için sosyal çevre ilk sıradadır. Sizin onun çevresindeki kişileri eleştirmeniz hiç bir şey değiştirmez aksine onlara daha çok yakınlaşmasını sağlar ve size onlarla ilgili bir şey anlatmamaya başlar. Yine ilk maddeye geri dönüyoruz sadece dinleyin! O zaman daha fazla bilgiye sahip olur, çocuğunuzu koruyabilirsiniz.
Uzman Psikolog Serkan ELÇİ
