1- Boşanmanın çocuklar üzerindeki etkisi nedir?
Boşanmanın birçok farklı nedeni olabilir. Ancak sorunlara birlikte karşılık vermekte yaşanılan sıkıntı ve yetersizlik duygusu en temel nedendir.
Aileler anne ve babanın boşanmakta olduğunu düşünmektedir fakat boşananın karı koca olduğunu unutmamak gerekir. Annelik ve babalık birlikte olunsa da olunmasa da hayat boyu devam etmektedir. Artılar ve eksiler düşünüldüğünde, eksiler fazla olduğunda eşlerin boşanma kararı alması aile üyeleri için en sağlıklı karar olacaktır.
Boşanmanın çocuk üzerindeki etkileri çocuğun yaşı, kişilik özellikleri ve cinsiyete göre farklılık göstermektedir.
– Boşanmanın nedenini bir tarafa yüklüyor olmak yerine ortak karar olduğunu belirtmek oldukça önemlidir.
– Boşanma süreci ailedeki herkes için belirsizliklerin en yoğun olduğu dönemdir. Çok güvendiği ve her zaman yanında olduğunu düşündüğü anne babası artık beraber olmayacaktır. Bu sebeple çocuklar kendilerini güvende hissedemez, belirsizlikler nedeniyle kaygı duymaya başlarlar. Yaşanılanlardan dolayı, ebeveynlerini veya kendisini suçlamaya başlayabilir.
– Boşanma ile birlikte çocuklarda içe kapanma ve yoğun kaygı gibi sorunlar sık olarak gözlemlenebilir.
– Dünya bakışı olarak erkekler kadınlara göre dış dünyanın daha güvenilir olmadığını düşünmektedir. Bu nedenle erkek çocuklar kız çocuklara göre boşanmadan daha fazla etkilenmektedir.
2- Çocukluk döneminde boşanmaya bağlı olan tepkiler nelerdir?
Çocuğun bu dönem içerisinde göstereceği her tepkiye boşanmadan kaynaklı olduğunu söylemek uygun değildir. Her yaş döneminin tepkiselliği değişebileceği gibi boşanma süreci de bu tepkilerin düzeyini arttırmaktadır.
Okul öncesi dönemdeki çocuklar boşanma karşısında;
– mutsuzluk
– huzursuzluk
– kaygı seviyelerinde artış gibi duygusal tepkiler verirler.
İlkokul ve ergenlik dönemindeki çocuklar da ise;
– kızgınlık
– depresyon
– akran zorbalığı
– ergenler için alkol ve madde kullanımının başlaması
– ebeveynlere karşı öfke kontrolsüzlüğü
– yanlış/hatalı ilişkiler kurma
– karşı cinse karşı tepkisellik
– dış dünyaya karşı güvensizlik
– okul başarısızlığı gibi sorunların görülme olasılığı daha fazladır.
3- Boşanma çocuğa nasıl anlatılmalıdır? Oyun çağında veya ergenlik döneminde farklı anlatım yolları mı tercih edilmelidir?
Boşanma ile ilgili açıklama ertelenmeden çocuğun anlayabileceği şekilde anlatılmalıdır. Boşanma sonrasıyla ilgili planlar yapılırken, başka kişilerin konuya dahil edilmemesine dikkat edilmelidir (Anneanne, amca gibi)
Planlama yapılırken kim, nerede, kiminle yaşayacak, çocuk diğer ebeveyni nasıl ve ne zaman görecek, alıştığı fiziksel düzen değişecek mi gibi belirsizlik yaratan bütün konular konuşulmalıdır.
Bu süreçte çocukları dinlemek ve kafalarındaki soru işaretlerine cevap vermek çok önemlidir. Konuşulan ve paylaşılan duygularla başa çıkmak daha kolay olacaktır.
“O gitti, gelmeyecek, uzakta yaşayacak, bize yanlış yaptı” gibi olumsuz cümlelerle karşı tarafı suçlayacak söylemlerden kesinlikle kaçınılmalıdır.
Ergenlik döneminde ise ebeveynlerin çocuklarını karşılarına alıp, yetişkin birey gibi anlatıyor olmaları en uygunudur. Onun eğer merak ettiği sorular olursa yine karşı tarafı aşırı suçlamadan ve birbirlerinin hatalarını çocuklarına anlatmadan yanıtlıyor olmaları yeterli olacaktır.
4- Boşanmayı düşünen çiftler çocuğun durumu ve psikolojisi için ne gibi tedbirler almalıdır?
Çocuklardan önce ebeveynler kendilerini bu sürece hazırlamalı ve destek almalıdırlar. Çocuklarda oluşacak belirsizlik ve soru işaretlerinin yetişkinlerde de bulunması oldukça olağandır.
Eğer anne baba değişen yaşam koşullarına bir an önce adapte olursa, çocuğu adapte etmek daha kolay olacaktır. Her gün ağlayan anne, kızgın baba gibi ebeveynlerini görüyor olması, süreci daha da çıkmaza sokacaktır.
Anne baba boşansa dahi çocukları için doğru bir iletişim içinde olmaları olmazsa olmazlardandır.
5- Boşanma sürecindeki anne babalar nelere dikkat etmelidir?
İyi şeyler iyilerin, kötü şeyler kötülerin başına gelir fikrine sahip olan Adil Dünya İnancının sarsılması çocuklar için geleceklerini de etkileyecek sorunlar açığa çıkarabilir. Soyut düşünceyi kuramayacak yaştaki çocukların “ben kötü bir şey yaptım ve annem babam boşanıyor” düşüncesi ile kendisini sorumlu hissetmesi muhtemeldir. Bu nedenle çocuğa açıkça “Anne baba olmaya hep devam edecekleri, ona karşı sevgilerinin hiçbir zaman değişmeyeceğini” tekrar tekrar söylemek oldukça önemlidir.
Birbirlerini suçlamak, kendi ruhsal sorunları için çocuğu ön plana koymak, “sana çocuğu göstermem” gibi sözler söyleyerek çocuk üzerinden karşı tarafı tehdit etmek kapanması zor yaralar açabilir.
6- Çocukların boşanma sürecinde sık sorduğu sorular nelerdir ve ebeveynler bunlara nasıl cevap vermelidir?
Çocuk: Neden ayrılıyorsunuz?
Anne: Baban beni çok üzdüğü için ayrılıyoruz gibi suçlayıcı cevap vermek yerine, baban ve ben eskiden olduğu gibi iyi anlaşamıyoruz, bu nedenle ikimiz ayrı yaşamaya karar verdik ama biz senin hala anne babanız, seni çok seviyoruz ve her zaman yanında olacağız gibi yapıcı yanıtlar verilmelidir.
Çocuk (ağlayarak): Beni babam/annem uyutsun…
Anne veya baba (ağlayarak): yok baban/annen uyu işte uzatma gibi yanıt yerine, şu an annenin veya babanın burada olmadığını biliyorsun ama istersen babana/annene telefonda iyi geceler diyebilirsin ve hafta sonu gittiğinde tabi ki seni uyutmasını isteyebilirsin. Çocuk ayrılma kararı sonrası kendini güvende hissetmeyeceği için ait olma duygusunun geliştirilmesi gerekir. Bu sebeple her iki evde de kendisine ait odanın bulunması çok önemlidir.
Çocuk: okulum değişecek mi?
Anne – baba: Senin düzenin değişmeyecek şekilde tabi ki aynı şekilde devam ediyor olacağız (ta ki çocuk başka bir eğitim seviyesine geçene kadar)
Çocuk: istediğimde annemi babamı görebilecek miyim
Anne – baba: (farklı şehirde yaşama ihtimalleri, annenin veya babanın eve geliş saatleri, hukuksal olarak alınan kararlar, anlaşmalı ya da çekişmeli boşanma sürecine göre farklılık göstermektedir) Hafta sonu veya hafta içi tabi ki babanı-annenin görebilirsin.
Çocuk: sen onun, o senin evine gelmeyecek mi,
Anne -baba: Bizlerin yaşadığı evler ayrı olacak ve birbirimizin evine gitmeyeceğiz gibi net cümleler söylenmesi önemlidir.
Çocuk: şimdi benim evim neresi olacak?
Anne-baba: Burada da, orada da bir odan olacak, ikimizin evi de senin evin denmesi uygun olacaktır.
Çocuk: Benim yüzümden mi ayrılıyorsunuz?
Anne-baba: Hayır tabi ki, bu kararın seninle hiçbir ilgisi yok biz sadece annenle-babanla eskisi kadar iyi anlaşamadığımız için ayrılıyoruz.
Son olarak boşanma süreci çocuklara anlatılırken birinin evi seçilmemelidir, dışarıda belki sık gidilen bir yerde bu süreç çocuğa açıklanmalıdır. Yaşadığı alanda bu durum anlatılırsa eğer, çocukta en güvenilir yeri travmatik anıların olduğu bir yer haline getirebilir ve o ortama karşı güvensizlik – soğukluk hissettirebiliriz.
Uzman Psikolog Serkan ELÇİ
